องค์ฌาน
องค์ฌานมี ๖ ประการคือ ๑) วิตก แปลว่า ความตริ หมายถึง การจรดหรือปักจิตลงไปในอารมณ์หรือยกจิตใส่ อารมณ์มีในปฐมฌาน ความกำหนดจิตนึกคิดองค์ภาวนาหรือก าหนดรูปกสิณ จิตก าหนด อยู่ได้ไม่คลาดเคลื่อน ในเวลานานพอสมควร ๒) วิจาร แปลว่า ความตรอง หมายถึงการฟั้น เคล้า หรือเอาจิตผูกพันกับอารมณ์มีในปฐมฌาน องค์ฌาน ๒ ข้อนี้ต่อเนื่องกัน คือ วิตกเอาจิตจรดไว้กับ อารมณ์ วิจารเอาจิตเคล้าอารมณ์นั้น เปรียบได้กับคนเอาภาชนะสาริดที่สนิมจับไปขัด วิตกเหมือนมือที่จับภาชนะไว้ วิจารเหมือนมือที่ถือแปรงขัดสีไปมา หรือเปรียบกับช่างปั้นหม้อ วิตกเหมือนมือที่กดไว้ วิจารเหมือนมือที่แต่งไปทั่วๆ ๓) ปีติ แปลว่า ความอิ่มใจ ดื่มด่ำ หรือเอิบอิ่ม หมายเฉพาะเอาปีติ ชนิดแผ่เอิบอาบซ่านไปทั่วสรรพางค์กาย ที่เรียกว่า ผรณาปีติ ปีติในฌานที่ ๑ และ๒ ๔) สุข แปลว่า ความสุข หมายถึงความสาราญ ชื่นฉ่ า คล่องใจ ปราศจากความบีบคั้น หรือรบกวนใดๆ มีในฌานที่ ๑ ถึงที่ ๓ ๕) อุเบกขา แปลว่า ความวางเฉย หรือความมีใจเป็นกลาง หรือแปลให้เต็มว่า ความวางทีดูเฉยดูอยู่ หมายถึง การดูอย่างสงบ ที่ประกอบด้วยปัญญา แต่ไม่ใช่ปัญญาเพื่อละกิเลส หรือดูตามที่เก...